Hayatımız network demiştim. Sosyal ilişkilerden tutun da elektronik sistemlerden internet alt yapısına kadar her yerde var network… Yangın sistemlerinde switch, router gibi ağ cihazları olmasa da temelinde dolaylı yoldan network felsefesi vardır. Bundan dolayı bu makalemde biraz da Elektrik-Elektronik Mühendisliği alanına giren yangın sistemlerinin mantığından bahsedeceğim. Böylece yangın sistemi nasıl kurulur?, yangın sistemi nasıl çalışır?, yangın alarmı sistemi neden öter? gibi sorulara yanıtlar bulabilceksiniz.
Yangın sistemleri konvansiyonel (bölgesel tespitli) ve akıllı adresli (nokta atışı tespitli) olarak ikiye ayrılır. Ben bu yazımda akıllı adresli sistemlere odaklanacağım.
Yangın algılama ve ihbar sistemi, mekanik ekipmanların kontrolü, yangın tahliye senaryosu, söndürme sistemleri gibi tüm sistemler, ilgili kanun ve yönetmeliklere göre projelendirilir. Yazımda özellikle Bosch ve Mavili markalarının yangın sistemlerinden bahsedeceğim. Ardından izleme ve kontrol modülleri, buton, dedektör, siren ve eğer gerekliyse repeater panelleri gibi tüm yangın elemanlarının montajı Fe180 türünde yangına dayanıklı kablolar ile çevrimler (loop) şeklinde yapılır. Loop’lar kullanılan markaya göre üzerinde farklı sayıda yangın elemanı taşıyabilir. Buna göre de loop sayısı belirlenir. Örneğin herhangi bir markaya ait yangın santrali 125 adet yangın elemanını tek bir loop üzerinde çalıştırabiliyorken bir başka firma için bu sayı farklı olabilir.
Aşağıda temsili bir loop sistemini görebilirsiniz. Her bir kata ayrı ayrı loop’lar verilmiş ve her bir loop kablosu yangın santraline girip çıkıyor.
Aşağıda örnek bir loop şeması çizdim. Bu şemada yangın santrali, ihbar butınu, LPG/doğal gaz dedektörü, flaşörlü/flaşörsüz siren, duman dedektörü, ısı dedektörü veya her iki görevi de yerine getirebilen kombine dedektör gibi yangın elemanları bulunuyor. Deprem sarsıntılarını algılayan sismik dedektör ise bir izleme modülü ile entegre oluyor.
Ayrıca projesinde varsa kanal dedektörleri ve BEAM dedektörler de loop’a dahil olur. Belirtmek gerekirse kanal dedektörleri havalandırma kanallarında kullanılıyorken BEAM dedektörler gönderdiği ışık hüzmesini reflektörden yansıyıp yansımadığına bakar.)
Burada aslında yangın elemanları arasında yedekli bir ağ yapısı vardır. Yangın santralinden çıkan loop kablosu bütün elemanlar üzerinde geçip tekrar yangın santraline giriyor. Bu şekilde santral bu loop’un bir yerinde kopukluk olduğunda elemanlar ile diğer taraftan haberleşmeye devam edebiliyor.
Fakat tabi bu loop’ta 2 yerde kopukluk olursa 2 kopuk nokta arasındaki elemanlar devre dışı kalmış olur.
Yangın loop’larının hiç açık devre olmadan dönmesi gerekiyor. Bunun için örneğin Bosch sistemlerinde her bir loop gidiş ve dönüşü LSN (Local Security Network) cihazına takılıyor. Böylece LSN cihazı yardımıyla loop kontrolleri yapılabiliyor. Mavili firmasında ise bu işlem için direkt yangın santrali kullanılabiliyor.
Akıllı yangın sistemlerinde her bir yangın elemanına adres verilir. Fakat markaya göre adres verme yöntemi değişebilir. Örneğin Bosch sistemlerinde yangın elemanı üzerindeki potansiyometrenin elle döndürülmesi ya da butonların konumunun değiştirilmesi ile adres verilir. Mavili firmasında ise yangın elemanı bir adresleme cihazına takılır ve bu cihaz aracılığıyla adresleme işlemi yapılır.
Çok Önemli Not! : Dedektör, buton veya modüller adreslenirken eş zamanlı olarak projeye de işlenmesi gerekiyor. Hatta münkün ise direkt bilgisayardan Autocad ile verilen adresler projeye işlenmelidir. Çünkü kağıt proje ilerde yıpranabiliyor, yırtılabiliyor veya kaybolabiliyor. Eskiden söz uçar yazı kalırdı şimdi bilgisayarda da olup yedeklenmiş olması gerekiyor 🙂 Yukarıdaki fotoğrafta Bosch LSN cihazı ile verilen adreslerin kontrolü ve açık devre kontrolü yapılıyor. Eş zamanlı olarak da verilen adresler bilgisayardan proje üzerine işleniyor.
Aşağıdaki resimde bilgisayardan Autocad üzerinde adreslenmiş Bosch marka dedektör ve butonları görebilirsiniz.
Adresleme işleminin ardından yangın santraline mahal bilgileri giriliyor. Şu adresli dedektör şu odaya ait şeklinde… Bunu genelde yetkili teknik servis hallediyor. Böylece yangın alarmı oluştuğunda hangi mahale gidilmesi ve müdahale edilmesi gerektiği rahatça anlaşılabiliyor. Bu işlev de konvansiyonel sistemlere akıllı adresli sistemlerin üstünlüğünü ispatlıyor.
Aşağıda detaylardan kaçarak sistemin genel mantığından bahsettim.
1. Yangın Algılama ve İhbar Sistemi: Bu bizim alanımıza yani Elektrik-Elektronik Mühendisliği alanına giriyor. Sistemde algılama yapan LPG/doğal gaz dedektörü, duman, ısı veya her ikisi olan kombine dedektörler bulunur. Bu dedektörler asma tavan içine ve asma tavan altındaki normal görünür tavana montaj edilir. Projede varsa havalandırma kanalları için kanal dedektörleri, yüksek tavanlı yerler için BEAM (ışın) dedektörleri veya deprem için sismik dedektör de bulunabilir. Sismik dedektörler genelde izleme modülü ile izlenir. Manuel ihbar için yangın butonları bulunur. Yangın alarmı için ise flaşörlü siren (sesli+ışıklı) veya sadece sesli siren bulunur. Kanal, BEAM veya sismik dedektörler aktif olduğunda, gaz, duman veya yüksek ısı algılandığında ya da ihbar butonuna basıldığında yangın santrali alarm sistemini devreye sokar. Ardından otomatik olarak yangın tahliye senaryosu başlatılır. Tahliye senaryosunda da asli görev modüllerindir.
2. Mekanik Ekipmanların Kontrolü: Bu da Elektrik-Elektronik Mühendisliği alanına giriyor. Bu sistemde izleme ve kontrol modüller vardır. Adı üzerinde biri izler diğeri kontrol eder. İsteğe bağlı olarak kontrol edilen sistemler aynı zamanda izlenir. Yani bazı mekanik cihazlarda sadece izleme modülü kullanılırken bazılarında hem izleme hem kontrol modülü kullanılır. Aşağıda Mavili (Mavigard) firmasına ait 2 adet izleme ve 1 adet kontrol modülünü görebilirsiniz. Bu modüllerden 1 izleme modülü flow switch için, 1 izleme modülü kelebek vana için ve 1 kontrol modülü asansör için kullanılmış.
İzleme modüllerinin izlediği bazı sistemleri aşağıda örneklendirdim.
- Sprink sistemindeki akış anahtarları (Flow Switch) ve kelebek vanalar,
- Lokal FM200 söndürme sistemleri,
- Varsa sismik dedektörler.
- Yangın söndürme dolaplarının kapısının açık mı kapalı mı olduğunu tespit eden switch’ler.
Algılama sisteminin algılayamadığı yangınlar böylece algılanmış olur ve yangın santrali alarm sistemini devreye sokar. Ardından santral ve kontrol modülleri ile otomatik olarak yangın tahliye senaryosu başlatılır.
Kontrol modülleri ise yangın tahliye senaryosunun olmazsa olmazlarındandır. Senaryosuna bağlı olmak üzere yangın anında bu kontrol modulleri ile aşağıdaki örneklere benzer aksiyonlar alınabilir;
- Havalandırma sistemine ait damperlerin açık/kapalı durumları değiştirilir.
- Asansörler acil çıkış/kaçış katı olarak belirlenen kata gelir ve kapılarının açar, kendini orada kilitler.
- Yürüyen merdivenler durur.
- Otomatik kayar kapılar açık vaziyete gelir ve öylece kalır.
- Manuel kapılara ait kapı tutucular mevcut durumunu değiştirir.
- Yangın söndürme dolaplarındaki manyetik tutucular kapıyı bırakır ve artık dolaplar açılabilir hale gelir.
Şimdi de söndürme tesisatlarından kısaca bahsedelim.
1. FM 200 Lokal Gazlı Söndürme Tesisatı: Trafo odaları, ADP (ana dağıtım panosu) odaları, sistem merkezi, veri merkezi gibi özel hassas odalarda lokal gazlı söndürme sistemleri bulunur. Buralarda sulu söndürme tercih edilmez. FM200 lokal gazlı söndürme sistemleri manuel devreye sokulabiliyorken aynı zamanda kendi dedektörleri veya butonları da olabilir.
Yangın ihbar ve algılama sistemi FM200 lokal söndürme sistemlerini sadece izler yani takip eder. Böylece FM200 sisteminden gelen yangın uyarısında genel alarm sistemi otomatik olarak çalıştırılır. Böylece hemen ardından yangın tahliye senaryosu devreye girer.
2. Sprink Sulu Söndürme Tesisatı: Bu sistem Makina Mühendisliği alanına girer ve kamuya açık binalarda genele hitap eder. Sulu söndürme sistemidir.
Bu su tesisatını pompalar besler. Hatta genelde biri dizel diğeri elektrikle çalışan iki adet pompa olur. Bunlar birbirinin yedeğidir ve aktif olan pompa sisteme su basar.
Söndürme suyu borularla binayı gezer ve borular odalarda sprink’e bağlıdır. Yani boru odalarda sprinkile sonlandırılır. Sprink ucunda ise cam içerisinde civa vardır. Civa dolu cam kapsül suyun dışarı çıkmasını engeller.
Yangın anında civa ısıdan dolayı hızla genleşir ve camı patlatır. Suyun önünde engel olarak konulan cam kapsül engel olmaktan çıkınca boru içerisinden gelen su odaya fışkırır ve yangını söndürür.
Bu tesisat üzerinde akış anahtarı (Flow Switch) ve kelebek vanalar bulunur. Yangın ihbar ve algılama sistemi bu vanaları bir izleme modülü aracılığıyla izler ve takip eder. Sprink patlamasından sonra su akışı izleme modülleri ile algılanır ve genel alarm sistemi devreye girer. Ardından yangın tahliye senaryosu aktif olur.
Yangın tahliye senaryosu da ilgili kanun ve yönetmeliklere göre eksiksiksiz dizayn edilmelidir.
PRATİK BİLGİLER
Konvansiyonel Yangın Sistemi ve Akıllı Adresli Yangın Sistemi Arasındaki Fark Nedir?
Konvansiyonel sistemde bölge hatları vardır. Yangın elemanları bu hatlara bağlanır. Hat sonuna da direnç eklenir. Yangın ancak bölgesel olarak tespit edilebilir.
Akıllı adresli yangın sisteminde her bir yangın elemanının adresi vardır. Dolayısıyla bir yangın ihbarında direkt olarak mahal bilgisine erişilebilir.
Yangın Elemanları Nelerdir?
- Dedektörler,
- Buton,
- Flaşörlü/flaşörsüz siren,
- İzleme modülü (kontak izleme modülü),
- Kontrol modülü (röle kontrol modülü),
- Repeater (tekrarlayıcı panel).
Dedektör Tipleri Nelerdir?
- Optik duman dedektörü,
- Isı dedektörü,
- Kombine dedektör,
- Kanal dedektörü,
- BEAM dedektör.
MM, CM, K.I.M Nedir?
Bazı projelerde MM veya CM ya da KIM şeklinde semboller ya da kısaltmalar olabilir.
- KIM, kontrol ve izleme modülü,
- MM, izleme modulü (monitor module),
- CM, kontrol modulü (control module) anlamına gelmektedir.
Optik Duman Dedektörü Nasıl Çalışır?
Dumanın dedektörü içerisinde optik ışık algılayıcı vardır. Dedektör içine duman girdiğinde ışık seviyesi azalır. Bu seviyenin değiştirmesi ile dedektör aktif olur. Santrale yangın ihbarı gider.
Kombine Dedektör Nedir?
Hem ısı hem duman algılayan dedektördür, yani her ikisi bir arada dedektör tipidir.
Kanal Dedektörü Nedir?
Klima santrallerinde bulunan havalandırma kanallarına montaj edilen bir dedektör türüdür. Kanal dedektörü havalandırma kanalı içerisindeki havayı kontrole eder ve duman var ise aktif olur. Yangın santraline ihbar gider.
BEAM Dedektör Nedir?
Bir diğer adı Işın Tipi dedektör olan BEAM dedektör alıcı ve verici ile reflektör (yansıtıcı, ayna) çiftinden oluşur. Yani bir tarafta alıcı ve verici kısmı olur. Karşıda da reflektör olur. Vericiden çıkan ışık karşıdaki aynadan yansıyıp alıcıya ulaşır. Yani gönderilen ışık geri alınır.
Eğer verici ve alıcı ile ayna arasında bir duman ya da herhangi bir engel oluşursa ışık demeti alıcı tarafıncan geri alınamaz ve dedektör aktif olur. Böylece santrale yangın ihbarı gider. Büyük hangarlar, tavanı yüksek olan depolar veya AVM’lerde sıklıkla tercih edilir.
Repeater (Tekrarlayıcı) Panel Nedir?
Bazı binalarda tek bir yangın merkezinin olması istenmez. Dolayısıyla loop’a merkez yangın santraline ilave repeater (tekrarlayıcı) paneller dahil edilir. Repeater’lar yangın santralini tekrarlayan cihazlardır.
Örneğin; bir binada tüm loop’lar yangın merkezindeki santralde sonlanıyor olsun. Merkez sistem odasında sürekli adam bulundurulamadığı için güvenlik odası akla geliyor. Böylece merkeze ek bir de güvenlik odasına repeater takılıyor. Yani merkezde yangın santrali varken güvenlik odasına da repeater konumlandırılıyor. Böylece yangın santralinden yapılan çoğu işlem güvenlik odasından da yapılabilir hale geliyor.
Asılsız Yangın Alarmı Nedir?
Öylesine basılmış bir buton asılsız yangın alarmına sebep olabilir. Böcek girmiş, tozlanmış, su buharına maruz kalmış veya içerisine su akmış bir dedektör de asılsız ihbarın sebebi olabilir.
Bundan dolayı yangın alarmı sonrasında ilk yapılacak işe santral üzerinde okunan mahale gitmek ve kontrol etmektir. Gerçek bir yangın yok ise nedeni araştırılmalıdır. Butona basılmış ise buton eski konumuna getirilmeli, dedektörden alarm alınmış ise temizlik yapılmalıdır.
Yangın Dedektörü Nasıl Temizlenir?
Asılsız alarmlara neden olan kirli dedektör ilk önlem olarak hemen yerinden alınıp temizlenmelidir. Temizlenemeyecek bir durumda ise hemen yenisi ile değiştirilmelidir.
Dedektör dikkatlice açılmalı, uçucu bir sprey ya da basınçlı hava ile temizlenmeli, ardından kurumaya bırakılmalıdır. Santral resetlendikten sonra asılsız alarmlar devam ediyor ise bu dedektörler yenileri ile değiştirilmelidir.
Sismik Dedektör Nedir?
Aslında yangınla alakası yoktur. Sarsıntıları algılayınca aktif olur. Deprem durumunu yangın santraline bir izleme modülü aracılığıyla haber verir.
